In deze special geven we uitleg over overprikkeling: wat is het, hoe ervaart iemand het zelf, wat kun je er wel of niet tegen doen? Ook bruikbaar om anderen (bijvoorbeeld familie) uitleg te geven over overprikkeling.
OVERPRIKKELING
Veel mensen met hersenletsel hebben last van overprikkeling. Ze hebben bijvoorbeeld moeite met licht, geluiden, geuren, kleuren, smaken, aanrakingen of bewegingen.
Ieder mens krijgt de hele dag door informatie binnen. Die wordt verwerkt in onze hersenen. Gezonde hersenen selecteren de informatie maar door een hersenbeschadiging kan die selectie vertraagd of verstoord zijn, waardoor je meer prikkels binnenkrijgt dan je kunt verwerken.
PRIKKELS
Alle vormen van bewuste en onbewuste informatie die binnenkomt worden prikkels genoemd. Externe prikkels komen binnen via de zintuigen: ogen, oren, neus, smaak en tast. Interne prikkels zijn gedachten, gevoelens of emoties. Prikkels worden waargenomen door neuronen, die ze omzetten in een signaal dat naar de hersenen gaat. Het overgrote deel van deze signalen gaat eerst naar de thalamus, het 'regelcentrum' van de hersenen.
VERSTOORDE PRIKKELVERWERKING
Gezonde hersenen filteren alle prikkels. Dingen die belangrijk zijn, worden bewust waargenomen. Minder belangrijke zaken worden niet waargenomen of verdwijnen naar de achtergrond. Zo kun je in een gesprek met iemand voeren terwijl de radio aanstaat. Je hersenen beschouwen het geluid van de radio dan als minder belangrijk en filteren de juiste prikkels: de stem van je gesprekspartner.
Als je prikkels niet goed kunt selecteren en/of prikkels langzamer dan gebruikelijk verwerkt dan ontvangen de hersenen teveel prikkels. Alles komt tegelijkertijd en/of even sterk binnen. Hierdoor raakt je brein overbelast en kun je geen nieuwe informatie meer opnemen of verwerken.
Iemand met een beschadigd brein heeft meer rust en tijd nodig om alle prikkels te verwerken en om te herstellen.
Er is niet één plek aan te wijzen die verantwoordelijk is voor overprikkelingsklachten. Meerdere delen in de hersenen zijn erbij betrokken. Zo speelt de thalamus een belangrijke rol bij de selectie van prikkels. Ook de amygdala, het centrum waar emoties worden gereguleerd en de hersenstam spelen een belangrijke rol.
GEVOLGEN VAN OVERPRIKKELING
Als gevolg van overprikkeling kun je lichamelijke klachten krijgen zoals hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn, ruis in je oren, een verhoogde hartslag of evenwichtsproblemen. Bekend is ook dat vermoeidheid overprikkelingsklachten versterkt.
Je kunt ook emotionele klachten krijgen, zoals sneller geirriteerd raken, ongeduldig of boos worden of sneller gaan huilen.
Cognitieve gevolgen zijn bijvoorbeeld moeite om op de juiste woorden te komen, traagheid in denken, minder concentratie of vergeetachtiger zijn.
De sociale gevolgen van overprikkeling zijn onder andere eenzaamheid doordat je contact met (groepen) mensen vermijdt of problemen in je (seksuele) relatie.
LANGDURIG OVERPRIKKELD
Als je langdurig overprikkeld bent, kan dat verregaande gevolgen hebben. Het lichaam produceert dan voortdurend stresshormonen. Een teveel daarvan kan leiden tot klachten zoals slaapproblemen, depressie, burn-out, angststoornissen, hartklachten en maag- en darmklachten. Langdurige overprikkeling kan klachten waar je last van hebt verergeren waardoor je steeds minder goed functioneert in het dagelijks leven. Het is daarom belangrijk dat je manieren vindt om met overprikkeling om te gaan.
TWEE GROEPEN
Neuropsychologen maken een onderscheid tussen twee groepen cliënten met overprikkelingsklachten.
- Groep één heeft aantoonbare en blijvende hersenschade na hersenletsel (vaak middel of zwaar hersenletsel).
- Groep twee heeft géén aantoonbare hersenschade na hersenletsel (meestal licht letsel door een hersenschudding of hersenkneuzing).
Beide groepen kunnen dus serieuze overprikkelingsklachten hebben. Bij groep één worden de klachten veroorzaakt door de hersenschade. Bij groep twee is er geen blijvende hersenschade. Wetenschappers denken dat de overprikkeling bij deze groep mensen wordt veroorzaakt door een ernstige verstoring van het stress-systeem.
Onderscheid maken tussen deze twee groepen is belangrijk omdat behandeling voor beide groepen verschilt!
BEHANDELING BIJ AANTOONBARE, BLIJVENDE HERSENSCHADE.
Er zijn verschillende revalidatiecentra die behandelingen bieden aan mensen met aantoorbare hersenschade. Ook het behandelprogramma Hersenz is een mogelijkheid. Heb je last van overprikkeling met aantoonbare hersenschade, dan is behandeling gericht op het leren omgaan met de gevolgen. Kern van de behandeling is het doseren van prikkels (bijvoorbeeld door gebruik te maken van hulpmiddelen zoals oordoppen en een zonnebril) en een bewuste dagindeling met veel rustmomenten.
Andere aspecten van de behandeling zijn:
- Oefenen met dubbeltaken. Hersenen kunnen zo flexibeler worden waardoor je beter kan dealen met prikkels. Door op een ‘veilige manier’ prikkels aan te gaan, verhoog je de prikkeldrempel.
- Ook het vergroten van de batterij, dus ervoor zorgen dat je meer energie hebt, helpt.
- Overprikkelde zintuigen kunnen bij sommige mensen ‘gecompenseerd’ worden door een ánder zintuig te prikkelen. Als je bijvoorbeeld een stekelballetje vasthoudt in een lawaaierige omgeving, verminderen de geluidsprikkels. Om te bepalen welke strategie werkt is sensorisch onderzoek nodig.
Binnen het behandelprogramma Hersenz leren cliënten ook beter te luisteren naar de signaleren van hun lichaam. Zo leer je overprikkeling te voorkomen en klachten te verminderen.
GEEN AANTOONBARE SCHADE
Als er geen aantoonbare schade is, moet de oorzaak van de overprikkelingsklachten gezocht worden in een verstoord stressysteem. Bij een ongeval dat (in medische zin) traumatisch is, dus plotselinge impact heeft op je lichaam, ontstaat een acute fysiologische stressreactie. De weerslag daarvan wordt ook psychisch ervaren. Het kan een tijd duren voordat deze processen gestabiliseerd zijn, zeker als er naast het lichte hersenletsel ook nog ander fysiek letsel is. De behandeling van de overprikkelingsklachten is dan vooral gericht op stressvermindering, psycho-educatie en langzaam opbouwen van prikkels. Bij deze groep verergeren de klachten juist als prikkels worden vermeden dus gedoseerd belasten lijkt van belang om het lichaam weer te leren omgaan met prikkels. Hier moet nog veel meer onderzoek naar gedaan worden zodat mensen met overprikkelingsklachten na hersenletsel beter geholpen kunnen worden.
TIPS OMGAAN MET OVERPRIKKELING
Voor mensen die snel overprikkeld raken als gevolg van aantoonbare hersenschade hebben we een aantal tips op een rij gezet. Klik op een van onderstaande links als u meer over een tip wilt lezen:
Bij het samenstellen van deze tekst is gebruik gemaakt van meerdere informatiebronnen waaronder de Hersenstichting, interviews met deskundigen en behandelaren van Hersenz.
Download hier de folder van Hersenz Special Overprikkeling
